vegetativ orqanlar .yarpaq

yarpaq

Bitkinin ən mühüm orqanı yarpaqdır.Heç bir bitki orqanı, yarpaq qədər çox vəzifə 
daşımır.
Yarpaq, aya və saplaqdan ibarətdir. Yarpağın ayası müxtəlif bitkilərdə müxtəlif şəkildə olur. Yarpağın ikinci hissəsi olan saplaq, yarpaq ayasını zoğa birləşdirir. Saplaq yarpaq ayasını günəş şüalarına doğru yönəldir. Sapalaqsız yarpağa oturaq yarpaq (aloya,aqava,qarğıdalı)deyilir.

Yarpaq ayaları bir-birindən formalarına və kənarlarına görə də fərqlənir.

Kənarlarının kəsilmə dərinliyinə görə	Ayanın kəsilmə dərinliyi	Aid olduğu bitkilər
Dilimli	1/4-nəqədər	ağcaqayın, çinar, yemişan, üzüm
Bölümlü	Yarpağın qaidəsinə azca çatmırsa	turp
Yarılmış	orta damara qədər	zəncirotu

istisna qargagozu 1 lepelidi ama  torvari damarlanmaya sahibdir  
Yarpaq ayasında gözə çarpan mühüm hissələrdən biri də yarpağın damarlarıdır. Damarlarla su və suda həll olmuş qida maddələri hərəkət edir. Bitkilərin yarpaqlarında damarlar paralel, qövsşəkilli və yaxud torvari olur. Yarpaqlarda  damarlanmanın növləri də buna müvafiq   olaraq adlandırılır. Birləpəli bitkilərdə (buğda, çovdar, arpa, qarğıdalı, soğan , zambaq və s.) yarpaqlar paralel damarlıdır. İnciçiçəyi və bağayarpağının yarpaqlarında damarlar qövsşəkilli, ikiləpəli bitkilərdə (alma , armud , palıd və s) isə torşəkillidir.

Kənarlarının kəsilmə dərinliyinə görə	Ayanın kəsilmə dərinliyi	Aid olduğu bitkilər
Dilimli	1/4-nəqədər	ağcaqayın, çinar, yemişan, üzüm
Bölümlü	Yarpağın qaidəsinə azca çatmırsa	turp
Yarılmış	orta damara qədər	zəncirotu

Sadə və mürəkkəb yarpaqlar.
Saplaq üzərində yalnız bir yarpaq ayası olarsa buna sadə yarpaq deyilir.
Məsələn, cökə,palıd, ağacaqayın və s. bitkilər sadə yarpaqlardır.
Saplaq üzərində iki və ya çox yarpaq ayası olarsa buna mürəkkəb yarpaq deyilir.
Məsələn, moruq,at şabalıdı , yonca çiyələk və s. bitkilərdə olduğu kimi .

Yarpaqların düzülüşü
Yarpaqların gövdədə müəyyən qaydada yerləşməsinə yarpaqların düzülüşü deyilir. Yarpaqlar gövdədə bir-birinin ardınca tək-tək (növbə ilə) yerləşirsə ,buna növbəli düzülüş deyilir.Məsələn, çovdar,buğda, tozağacı, alma, günəbaxan qızılgül və s. bitkilərdə yarpaqlar növbə ilə düzülmüşdür.
Əgər yarpaqlar gövdənin üzərində cüt-cüt,bir-birinin qarşısında  yerləşirsə,buna qarşı-qaşıya düzülmüş deyilir.Məsələn ,yasəmən,sırğagülü, gicitkan və s. bitkilərdə yarpaqlar qarşılıqlı düzülmüşdür.
Əgər yarpaqlar gövdə üzərində bir buğumda üç və daha artıq yerləşirsə, buna topalı düzülüş deyilir.Məsələn oleandr ,elodeya və s . bitkilərdə yarpaqlar topa ilə düzülür.


Yarpaq hüceyrələrdən  təşkil olunmuşdur.
Yarpaqdan hazırlanmış kəsiyə mikroskopla baxdıqda onun hüceyrələrini aydın görmək olar.
Yarpaq üst və alt tərəfdən örtücü toxuma dəricik ilə örtülmüşdür. Onun hüceyrələri sıx yerləşmiş rəngsiz , şəffaf və xarici divarı qalınlaşmışdır. Bu hüceyrələrin arasında  ağızcıq hüceyrələri də yerləşir.
Yarpaqların çoxunda lət iki müxtəlif parenximə ayrılır: sütunvari parenxim və süngərvari parenxim. 
Bundan başqa yarpaqda damarlar da vardır. Damarlar borucuqlardan , əlavə bənzər borulardan və liflərdən  ibarətdir. Damarlar yarpağın ayrıca  strukturudur.

Yarpağın fizioloji vəzifələri	Yarpaqda fizioloji prosesləri yerinə yetirən hüceyrələr	Yarpaqda fizoloji prosesləri yerinə yetirən orqanoidlər
Fotosintez	Ağızcıq hüceyrələri  Süngər parexim ya sütunvari parexim hüceyrələri	Xloroplast
Tənəffüz	Yarpağın bütün toxuma hüceyrələri	Mitoxondri
Transpirasiya	Ağızcıq hüceyrələri
Quttasiya	Daha iri ağızcıq hüceyrələri (hidatod)

fotosintez-yarpagin uzerine gunes sualari dusur ve yarpaqda olan xlorofil gunes suasindan ve karbon qazindan(sudan hemcinin) istifade etmekle  fotosintezi heyata keirir ve neticede seker ile oksigen qazi alinir
quttasiya-isti gunlerde suyun damcilar seklinde yarpaqdan ayrilmai hadisesidir
transprasiya - suyun yarpaqdan buxarlanmasi hadisesidir

 transprasiyani gosteren tecrube➠

qeydler(mesele hellerinde komek olacaq)
yarpagin zoga birlesdiyi yere bugum deyilir iki bugum arasinda qalan mesafe ise bugumarasi adlanir 
onda eger buguma n desek bugumarası n-1 kimi tapılır .bunu barmaqlariniz kimi dusunun meselen elimizde 5 barmaq var ama onlar arasinda 4 barmaqarası var.

yarpagin daxili qurulusunda ust hisse 1 sira sungervari  2 sira  sutunvari toxumadan alt hisse ise yalniz 1 sira sungervari  toxumadn ibaretdir

itburnunda 5-7 eded tek yarpaq olur
yarpaqda 2 agizciq 1qapayici huceyre olur

01:30